Häzirki wagtda PRP diýlip atlandyrylýan düşünje ilkinji gezek 1970-nji ýyllarda gematologiýa pudagynda ýüze çykdy.Gematologlar PRP adalgasyny onlarça ýyl mundan ozal periferiýa ganyndaky bazal bahalardan ýokary trombosit sanlaryndan alnan plazmany suratlandyrmak maksady bilen döredipdirler.On ýyldan gowrak wagtdan soň, PRP trombositlere baý fibrin (PRF) görnüşi hökmünde maxillofasial hirurgiýada ulanyldy.Bu PRP emele gelen fibrin düzümi, ýelimleýji we gomeostatiki aýratynlyklary üçin uly ähmiýete eýe, PRP bolsa dowamly çişmä garşy häsiýetlere eýe bolup, öýjükleriň köpelmegine itergi berýär.Ahyrynda 1990-njy ýyllarda PRP meşhur boldy we netijede tehnologiýa beýleki lukmançylyk ugurlaryna geçirildi.Şondan bäri bu oňyn biologiýa giňişleýin öwrenildi we hünärmen türgenlerde dürli muskul-skelet şikeslerini bejermek üçin ulanyldy we bu köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň ünsüni özüne çekdi.PRP ortopediýa we sport lukmançylygynda täsirli bolmakdan başga-da oftalmologiýa, ginekologiýa, urologiýa we kardiologiýa, çaga lukmançylygy we plastiki hirurgiýada ulanylýar.Soňky ýyllarda PRP dermatologlar tarapyndan deriniň ýaralaryny, ýara yzlaryny täzeden gözden geçirmek, dokumalaryň täzelenmegi, deriniň ýaşarmagy we hatda saç dökülmesini bejermek mümkinçiligi üçin öwüldi.
PRP-iň bejeriş we çişme proseslerini gönüden-göni dolandyrýandygy mälimdigini göz öňünde tutup, bejeriş kaskadyny salgylanma hökmünde girizmeli.Bejeriş prosesi aşakdaky dört tapgyra bölünýär: gemostaz;çişme;öýjükli we matrisanyň köpelmegi we ahyrynda ýaranyň täzelenmegi.
1. Dokumanyň bejergisi
Dokumalary bejerýän kaskad işjeňleşdirilýär, bu trombositleriň birleşmegine, palta emele gelmegine we wagtlaýyn öýjükli öýjükli matrisanyň ösmegine eltýän prosesdir (ECM. Trombositler soň açylan kollagen we ECM beloklaryna ýapyşýarlar, goýberilende α-granulalaryň bolmagyna sebäp bolýarlar) Trombositlerde ösüş faktorlary, himokinler we sitokinler ýaly dürli bioaktiw molekulalar, şeýle hem prostaglandinler, prostatik siklin, gistamin, tromboksan, serotonin we bradikinin ýaly dürli bioaktiw molekulalar bar.
Bejeriş prosesiniň soňky tapgyry ýaranyň täzeden düzülmegine baglydyr.Anabolik we katabolik jogaplaryň arasynda deňagramlylygy döretmek üçin dokumany täzeden düzmek berk düzgünleşdirilýär.Bu döwürde trombositlerden alnan ösüş faktory (PDGF), üýtgeýän ösüş faktoryny (TGF-β) we fibronektin fibroblastlaryň köpelmegine we göçmegine, şeýle hem ECM komponentleriniň sintezine itergi berýär.Şeýle-de bolsa, ýaranyň ýetişmeginiň wagty esasan ýaranyň agyrlygyna, aýratyn aýratynlyklaryna we ýaralanan dokumanyň anyk bejeriş ukybyna baglydyr we dokumanyň işemiýasy, gipoksiýa, ýokaşma ýaly käbir patofiziologiki we metabolik faktorlar bejeriş prosesine täsir edip biler. , Ösüş faktorynyň deňagramsyzlygy, hatda metabolik sindrom bilen baglanyşykly keseller.
Bejeriş prosesine päsgel berýän çişme garşy mikro-gurşaw.Işleri çylşyrymlaşdyrmak üçin ösüş faktorynyň (GF) tebigy hereketini saklaýan ýokary proteaz işjeňligi hem bar.PRP mitogen, angiogen we himotaktiki häsiýetlere eýe bolmakdan başga-da, köpelýän faktorlaryň, biomolekulalaryň baý çeşmesidir, çişen dokumalarda ýokaşan täsirlere garşy durup biler we anabolik stimullary döreder.Bu häsiýetleri göz öňünde tutup, gözlegçiler dürli çylşyrymly şikesleri bejermekde uly mümkinçilikleri tapyp bilerler.
2. Sitokin
PRP-de sitokinler dokumalary bejermek proseslerini dolandyrmakda we çişme zeperini kadalaşdyrmakda möhüm rol oýnaýar.Inflamokançlyga garşy sitokinler, esasan işjeňleşdirilen makrofaglar bilen ýüze çykýan, çişmä garşy sitokiniň jogaplaryny ara alyp barýan biohimiki molekulalaryň giň spektridir.Inflamokançlyga garşy sitokinler, çişmegi modulirlemek üçin belli bir sitokin ingibitorlary we erän sitokin reseptorlary bilen täsirleşýär.Interleukin (IL) -1 reseptor garşydaşlary, IL-4, IL-10, IL-11 we IL-13 esasy çişmä garşy sitokinler hökmünde toparlara bölünýär.Waranyň görnüşine baglylykda interferon, leýkozyň inhibitor faktory, TGF-β we IL-6 ýaly käbir sitokinler çişmä garşy ýa-da garşy täsirleri görkezip biler.TNF-α, IL1 we IL-18 beýleki beloklaryň çişmä garşy täsirini saklap bilýän käbir sitokin reseptorlaryna eýedir [37].IL-10, çişmä garşy iň güýçli sitokinleriň biridir, IL-1, IL-6 we TNF-as ýaly çişmä garşy sitokinleri peseldip bilýär we çişmä garşy sitokinleri kadalaşdyryp bilýär.Bu kadalaşdyryjy mehanizmler, çişmä garşy sitokinleri öndürmekde we işlemekde möhüm rol oýnaýar.Mundan başga-da, käbir sitokinler dokumalary bejermek üçin möhüm bolan fibroblastlary höweslendirýän belli bir signal jogaplaryny döredip biler.Infokançly sitokinler TGFβ1, IL-1β, IL-6, IL-13 we IL-33 fibroblastlary miýofibroblastlara bölmek we ECM-i gowulaşdyrmak üçin höweslendirýär [38].Fibroblastlar öz gezeginde makrofaglar ýaly immun öýjüklerini işjeňleşdirmek we işe almak arkaly çişmä garşy jogaplary öňe sürýän TGF-β, IL-1β, IL-33, CXC we CC himokinlerini bölüp çykarýarlar.Bu çişme öýjükleri, esasan, ýaranyň arassalanmagyny öňe sürmek arkaly, şeýle hem täze dokumanyň täzelenmegi üçin zerur bolan himokinleriň, metabolitleriň we ösüş faktorlarynyň biosintezi bilen köp rol oýnaýar.Şeýlelik bilen, PRP-de bar bolan sitokinler, öýjük görnüşli ara immun jogaplaryny höweslendirmekde, çişme fazasynyň çözgüdini herekete getirmekde möhüm rol oýnaýar.Aslynda, käbir gözlegçiler bu prosesi “regeneratiw çişme” diýip atlandyrdylar, çişme fazasynyň, näsaglaryň rahatsyzlygyna garamazdan, çişme signallarynyň öýjükleri ösdürýän epigenetiki mehanizmlerini göz öňünde tutup, dokumany bejermek işiniň üstünlikli netijä gelmegi üçin zerur ädimdigini öňe sürýärler. plastisit.
3. Fibrin
Trombositler fibrinolitiki ulgam bilen baglanyşykly birnäçe faktorlary göterýär, olar fibrinolitiki täsiri sazlap ýa-da kadalaşdyryp biler.Gematologiki komponentleriň we trombositleriň işleýşiniň wagtlaýyn gatnaşygy we otnositel zaýalanmagynda degişlilikde goşant goşmagy jemgyýetde giňişleýin ara alnyp maslahatlaşylmaly mesele bolup galýar.Edebiýatda diňe bejeriş prosesine täsir etmek ukyby bilen tanalýan trombositlere gönükdirilen köp sanly okuw bar.Köp sanly ajaýyp gözleglere garamazdan, garynlaşma faktorlary we fibrinolitiki ulgam ýaly beýleki gematologiki komponentler hem ýaranyň netijeli bejerilmegine möhüm goşant goşdy.Kesgitleme boýunça, fibrinoliz fibriniň zaýalanmagyny ýeňilleşdirmek üçin käbir fermentleriň işjeňleşmegine daýanýan çylşyrymly biologiki prosesdir.Fibrinolitiki jogap beýleki awtorlar tarapyndan fibriniň zaýalanýan önümleriniň (fdp) dokumanyň abatlanmagyna itergi berýän molekulýar serişdeler bolup biljekdigini, fibrin çökdürilmeginden we ýaranyň bejergisi üçin zerur bolan angiogenezden aýrylmagyndan ozal möhüm biologiki hadysalaryň yzygiderliligi bolup biljekdigini öňe sürdi.Injuryaralanmadan soň palta emele gelmegi, dokumany gan ýitgisinden, mikrob serişdeleri tarapyndan çozuşdan goraýan gorag gatlagy bolup hyzmat edýär, şeýle hem abatlaýyş wagtynda öýjükleriň göçüp bilýän wagtlaýyn matrisasyny üpjün edýär.Düwürtik, fibrinogeniň serin proteazlary we biri-birine bagly fibrin süýümli torundaky trombositleriň agregaty bilen bölünmegi bilen baglanyşyklydyr.Bu reaksiýa, gan damarlarynyň emele gelmeginde esasy waka bolan fibrin monomerleriniň polimerizasiýasyna başlaýar.Palta, işjeňleşdirilen trombositleriň zaýalanmagyndan soň çykýan sitokinler we ösüş faktorlary üçin suw howdany bolup biler.Fibrinolitiki ulgam plazmin bilen berk düzgünleşdirilýär we öýjükleriň göçmegini, ösüş faktorynyň bio-elýeterliligini we dokumalaryň çişmegine we täzelenmegine gatnaşýan beýleki proteaz ulgamlaryny kadalaşdyrmakda möhüm rol oýnaýar.Fibrinoliziň esasy bölekleri, urokinaza plazminogen işjeňleşdiriji reseptor (uPAR) we plazminogen işjeňleşdiriji inhibitor-1 (PAI-1), ýaralary üstünlikli bejermek üçin ýöriteleşdirilen öýjük görnüşi bolan mesenjimal kök öýjüklerinde (MSCs) aňladylýar.
4. Öýjükleriň göçmegi
UPA-uPAR birleşigi arkaly plazminogeniň işjeňleşmegi, öýjükden daşary proteolizi güýçlendirýänligi sebäpli, çişme öýjükleriniň göçmegine kömek edýän prosesdir.UPAR-da transmembran we öýjükli domenleriň ýoklugy sebäpli, belok öýjükleriň göçmegini kadalaşdyrmak üçin integrinler we witreinler ýaly bilelikde reseptorlary talap edýär.Mundan başga-da, uPA-uPAR baglanyşygy, öýjügiň ýelmeşmegine kömek edip, witreus konnexinler we integrinler üçin uPAR-yň ýakynlygyny ýokarlandyrdy.Plazminogen işjeňleşdiriji inhibitor-1 (PAI-1), öz gezeginde öýjükleriň üstündäki UPA-upar-integrin toplumynyň uPA bilen baglanyşanda, upar-witreini we integrini ýok edýär, aýna wokselleriň täsiri.
Dikeldiş lukmançylygynyň çäginde mesençimal baldak öýjükleri süňk ýiliginden organlaryň agyr zeperlenmegi netijesinde herekete getirilýär we şeýlelik bilen köp döwük näsaglaryň aýlanyşynda tapylyp bilner.Şeýle-de bolsa, böwrekleriň ahyrky basgançagy, bagryň ahyrky näsazlygy ýa-da ýürek transplantasiýasyndan soň ret edilmegiň käbir ýagdaýlarynda bu öýjükler ganda ýüze çykyp bilmez [66].Gyzykly tarapy, bu süňk ýiliginden emele gelen mesenhimal (stromal) nesil öýjüklerini sagdyn adamlaryň ganynda tapyp bolmaýar [67].Gematopoetiki kök öýjük (HSC) mobilizasiýasynda bolşy ýaly, süňk ýiliniň mesenjimal kök öýjük mobilizasiýasynda uPAR üçin roly öňem teklip edilipdi.Warabaneni we başgalar.Netijeler, uPAR ýetmezçilikli syçanlarda granulosit koloniýasyny stimulirleýji faktoryň ulanylmagy, MSC-leriň şowsuzlygyna sebäp bolup, fibrinolitiki ulgamyň öýjükleriň göçmeginde goldaýan roluny ýene-de güýçlendirdi.Geçirilen gözlegler, glikozilfosfatidilinositol-labyrly UPA reseptorlarynyň öýjükli signalizasiýa ýollaryny işjeňleşdirmek arkaly ýelmeşmegi, göçmegi, köpelmegi we tapawudy kadalaşdyrýandygyny görkezdi: diri galmak üçin fosfatidilinositol 4,5-bisfosfat 3-kinase / Akt we ERK1 / 2 signalizasiýa ýollary we ýelmeýän kinaz (FAK).
MSC-ler ýarany bejermekde has möhümdigini görkezdiler.Mysal üçin, plazminogen ýetmezçilikli syçanlar ýarany bejermek hadysalarynda agyr gijikdirmeleri görkezip, plazminiň bu işe möhüm gatnaşýandygyny görkezýär.Adamlarda plazminiň ýitmegi, ýaranyň bejergisine sebäp bolup biler.Gan aýlanyşynyň bozulmagy, bu regeneratiw prosesleriň süýji keselinde has kyn bolýandygyny düşündirýän dokumalaryň täzelenmegini ep-esli derejede saklap biler.
5. Monositler we täzeleniş ulgamlary
Edebiýata görä, monositleriň ýarany bejermekde tutýan orny barada köp pikir edilýär.Makrofaglar esasan gan monositlerinden emele gelýär we dikeldiş lukmançylygynda möhüm rol oýnaýar [81].Neýtrofiller IL-4, IL-1, IL-6 we TNF- [alfa] bölüp çykarýandygy sebäpli, bu öýjükler adatça şikes ýeteninden takmynan 24-48 sagat soň ýaranyň içine girýär.Trombositler trombin we trombosit faktoryny 4 (PF4) çykarýar, monositleriň işe alynmagyna we makrofaglara we dendrit öýjüklerine bölünmegine kömek edýän iki himokin.Makrofaglaryň haýran galdyryjy aýratynlygy, olaryň plastikligi, ýagny fenotipleri üýtgetmek we endotel öýjükleri ýaly beýleki öýjük görnüşlerine geçirmek ukybydyr, soň bolsa ýaranyň mikro-gurşawynda dürli biohimiki stimullara jogap hökmünde dürli funksiýalary görkezýär.Inflamokanç öýjükler, gyjyndyrmanyň çeşmesi bolan ýerli molekulýar signalyna baglylykda iki sany esasy fenotipi, M1 ýa-da M2 aňladýar.M1 makrofaglar mikrob serişdeleri bilen ýüze çykýar we şeýlelik bilen has çişmä garşy täsir edýär.Munuň tersine, M2 makrofaglar, adatça, 2-nji görnüşli jogap arkaly emele gelýär we çişmä garşy häsiýetlere eýe bolup, adatça IL-4, IL-5, IL-9 we IL-13 köpelmegi bilen häsiýetlendirilýär.Ösüş faktorlaryny öndürmek arkaly dokumalary abatlamaga hem gatnaşýar.M1-den M2 izoformlaryna geçiş, esasan, ýarany bejermegiň soňky döwürleri bilen amala aşyrylýar, bu ýerde M1 makrofaglar neýtrofil apoptozyny döredýär we bu öýjükleriň arassalanmagyna başlaýar).Neýtrofiller tarapyndan fagositoz, sitokiniň önümçiliginiň öçürilen, makrofaglary polýarlaşdyrýan we TGF-β1 goýberýän hadysalar zynjyryny işjeňleşdirýär.Bu ösüş faktory, miýofibroblast tapawudynyň we ýaranyň gysylmagynyň esasy sazlaýjysy bolup, çişmegi çözmäge we bejeriş kaskadynda köpelme tapgyryny başlamaga mümkinçilik berýär [57].Öýjükli proseslere gatnaşýan başga bir belok serin (SG).Bu gematopoetiki öýjük bilen bölünip çykýan granulan, mast öýjükleri, neýtrofiller we sitotoksik T lenfositler ýaly belli immun öýjüklerinde gizlin beloklary saklamak üçin zerurdyr.Gematopoetiki däl öýjükleriň köpüsi serotonini sintez edýärkä, ähli çişme öýjükleri bu belogyň köp mukdaryny öndürýär we proteazlar, sitokinler, himokinler we ösüş faktoryny öz içine alýan beýleki çişiriji araçylar bilen has täsirli bolmagy üçin granulalarda saklaýar.SG-de otrisatel zarýadlanan glikozaminoglikan (GAG) zynjyrlary sekretor granulanyň gomeostazy üçin möhüm bolup görünýär, sebäbi ep-esli zarýadly granulanyň böleklerini öýjük, belok we GAG zynjyryna mahsus görnüşde saklap bilýär.PRP-e gatnaşmagy barada Woulfe we kärdeşleri SG ýetmezçiliginiň üýtgän trombosit morfologiýasy bilen berk baglanyşyklydygyny görkezdiler;trombosit faktorynyň 4, beta-tromglobuliniň we trombositlerde PDGF saklanyşynyň kemçilikleri;trombositleriň birleşmegi we in vitro we trombozyň bölünip çykmagy, wivo görnüşindäki kemçilikler.Gözlegçiler şonuň üçin bu proteoglikanyň trombozyň esasy düzgünleşdirijisi ýalydygy barada netijä geldiler.
Trombositlere baý önümleri, adamyň ganyny ýygnamak we merkezden gaçyrmak, garyndyny plazma, trombositler, leýkositler we leýkositler bolan dürli gatlaklara bölmek arkaly alyp bolýar.Trombositleriň konsentrasiýasy bazal bahalardan ýokary bolsa, minimal täsirleri bilen süňk we ýumşak dokumalaryň ösüşi çaltlaşyp biler.Awtologiki PRP önümleriniň ulanylmagy, dürli dokuma şikesleriniň stimulýasiýasynda we güýçlendirilen bejergisinde geljegi uly netijeleri görkezmegi dowam etdirýän birneme täze biotehnologiýa.Bu alternatiw bejeriş usulynyň netijeliligini, köp sanly ösüş faktorlarynyň we beloklaryň derwaýys gowşurylyşy, fiziologiki ýaralary bejermek we dokumalary bejermek amallaryny meňzeş we goldamak bilen baglanyşdyryp bolar.Mundan başga-da, fibrinolitiki ulgam dokumanyň umumy abatlanmagyna möhüm täsir edýär.Inflamokançly öýjükleriň we mesenjimal kök öýjükleriniň öýjükli işe alynmagyny üýtgetmek ukybyna goşmaça, ýaranyň bejeriş ýerlerinde we süňk, kıkyrdak we myşsa ýaly mezodermal dokumalaryň täzelenmegi wagtynda proteolitiki işjeňligi modullaşdyrýar we şonuň üçin muskul-skelet lukmançylyk düzüminde möhümdir.
Sagaldyşy çaltlaşdyrmak lukmançylyk pudagynyň köp hünärmenleri tarapyndan gözlenýän maksatdyr we PRP oňyn biologiki guraly aňladýar, täzeleniş hadysalaryny höweslendirmek we utgaşdyrylan tandemde geljegi uly ösüşleri hödürlemegi dowam etdirýär.Şeýle-de bolsa, bu bejeriş guraly çylşyrymly bolmagynda galýar, esasanam köp sanly bioaktiw faktorlary we olaryň dürli täsir ediş mehanizmlerini we signalizasiýa effektlerini çykarýandygy sebäpli, has köp barlag geçirmek zerurdyr.
This Bu makalanyň mazmuny gaýtadan çap edilýär we bu makaladaky mazmunyň takyklygy, ygtybarlylygy ýa-da dolulygyna hiç hili kepillik bermeýäris we bu makalanyň pikirleri üçin jogapkärçilik çekmeýäris.）
Iş wagty: Iýul-19-2022